اقیانوس عمیق است. در واقع، بیشتر قسمت های آن عمیق است. به طور رسمی، هر جایی که عمقی بیشتر از 200 متر داشته باشد به عنوان دریای عمیق شناخته می شود اما عمق متوسط کل اقیانوس چیزی در حدود 3.5 کیلومتر است و عمیق ترین نقطه ی آن به نام the Challenger Deep واقع در درازگودال ماریانا در غرب اقیانوس آرام، عمقی در حدود 11 کیلومتر دارد. این به این معناست که بیشتر فضای موجود بر روی زمین برای زندگی موجودات به دریاهای عمیق اختصاص دارد.
دانشمندان دوست دارند چیزهای مختلف را دسته بندی کنند و عمق های مختلف اقیانوس هم از این قاعده مستثنی نیستند. از سطح زمین تا عمق 0.2 کیلومتری به نام منطقه ساحلی شناخته می شود. از 0.2 تا 3 کیلومتری به نام منطقه bathyal و از عمق 3 تا 6 کیلومتری به نام منطقه مغاکی خوانده می شوند و از این عمق پایین تر به نام منطقه Hadal شناخته می شود.
منطقه hadal عمدتا از درازگودال های عمیقی تشکیل شده که در اثر فرورانش تکتونیکی پوسته اقیانوسی ایجاد شده اند و abyssal plain های بسیار بزرگ را تا عمق 11 کیلومتری به همراه خود می برند. اما حتی در این جا هم، حیوانات غافل از این که در این عمق اصلا مورد توجه قرار نمی گیرند، با خوشحالی به حیات خود ادامه می دهند.
آیا اعماق اقیانوس‌ها آرام است؟
اقیانوس‌نگارها جریان های کندی را در اعماق اقیانوس‌ها کشف کرده‌اند. دلایل غیر مستقیمی نشان می‌دهد که اعماق اقیانوس‌ها نمی‌تواند آرام باشد. یکی از این دلایل این است که موجودات بالای دریا، پیوسته کانیه ای غذایی، یعنی فسفات ها و نیترات ها، را مصرف می‌کنند و پس از مرگ، این مواد را با پیکر خود به اعماق دریا می‌برند. اگر جریانی وجود نداشت تا این مواد را دوباره به سطح دریا بیاورد، سطح دریا از وجود این کانی ها تهی می‌شد.
برخلاف آنچه اعلام می شود، منطقه hadal یک محیط مرموز نیست و ساکنین آن نیز بیگانه ها یا هیولاهای اعماق دریا نیستند. بلکه این زون، تنها یک منطقه کم تر شناخته شده است که ساکنین آن عمدتا حلزون ها، کرم ها و خیارهای دریایی می باشند و در اعماق بالاتر، ماهی های ریز صورتی و میگو های قرمز نیز یافت می شوند
دلیل دیگر آن است که اگر جریان هایی برای انتقال اکسیژن وجود نداشت، اکسیژنی که از هوا جذب می‌شد، نمی‌توانست به اعماق دریا نفوذ کند و در نتیجه بر اثر کاهش مقدار اکسیژن، ادامه حیات در اعماق دریا امکان‌پذیر نبود. در واقع، معلوم شده است که اکسیژن در عمیق‌ترین نقاط دریا نیز دارای غلظت مناسبی است. وجود اکسیژن در این نقاط فقط با این تصور قابل توضیح است که در اقیانوس مناطقی وجود دارد که آب های سطحی سرشار از اکسیژن را به طرف پایین می‌کشد. علت پیدایش این جریان های قائم اختلاف دماست.
آب سطحی اقیانوس در نواحی قطبی سرد می‌شود و بنابراین به طرف پایین کشیده می‌شود. این جریان دائمی آبی که به پایین کشیده می‌شود، در سراسر بستر اقیانوس انتشار می‌یابد. بنابراین، حتی در مناطق استوایی، آب اعماق اقیانوس بسیار سرد و دمای آن نزدیک نقطه انجماد است. آب سرد اعماق اقیانوس عاقبت به طرف سطح آب بالا می‌آید، زیرا جای دیگر برای رفتن ندارد. آب، پس از آن که دوباره به سطح اقیانوس رسید، گرم و به طرف قطب شمال یا قطب جنوب کشیده می‌شود و در آنجا دوباره به طرف پایین کشانده می‌شود.
راز وجود ما
به نظر می آید زمین تنها سیاره ای باشد که دارای زون های فرورانش و تکتونیک صفحه ای فعال باشد. ماه و عطارد هر دو از نظر تکتونیکی مرده به حساب می ایند. فعالیت های تکتونیکی مریخ فعلا خاموش شده است و زهره دارای لیتوسفری بسیار ضخیم با سنگ های مذاب می باشد که به سمت بالا حرکت می کنند. بر روی زمین، زون های فرورانش پوسته قاره ای را تشکیل می دهند، که می تواند از اقیانوس خارج شود. این حدس زده می شود که بدون زون های فرورانش، زمین هنوز زیر آب بود و حیات خاکی، شامل انسان ها هرگز نمی توانست این گونه تکامل پیدا کند.
آن پایین چه شکلی است؟
دمای آب در اعماق پایین است و بین 1 تا 4 درجه سانتیگراد تغییر می کند. با این حال، فشار هیدرواستاتیکی به صورت خطی به اندازه 1 اتمسفر به ازای هر 10 متر عمق افزایش پیدا می کند. در نتیجه فشار در محدوده منطقه hadal چیزی در حدود 600 تا 1100 اتمسفر می باشد. پس فشار در عمیق ترین نقطه این منطقه، معادل این است که یک وزنه یک تنی را روی انتهای انگشت خود قرار دهید.
درجه شوری
درجه متوسط شوری در اقیانوس ۳۵ در هزار است ( ۳۵ گرم نمک در یک کیلوگرم آب) حداقل درجه شوری در دریاهائی دیده می شود که مقدار نزولات بر روی آنها زیاد است و رودخانه های پر آب در آنها وارد می گردند. مثلا شوری دریای سیاه در حدود ۲۰ در هزار و دریای بالتیک ۵ ـ ۸ در هزار می باشد. در دریاهای بانزولات کم و تبخیر زیاد درجه شوری حداکثر است، مثلا در دریای سرخ تا ۴۱ و خلیج فارس تا ۴۰ در هزار.
چه موجوداتی آنجا زندگی می کنند؟
بسیاری از ارگانیسم های آبی را می توان در منطقه hadal یافت. فراوان ترین گروه ها شامل پرتاران، دوکفه ای ها و شکم پایان، دوجورپایان و خیارسانان می باشند. همه این گروه ها در اعماق زیاد اقیانوس و به صورت دسته ای یافت می شوند. برخلاف آنچه اعلام می شود، منطقه hadal یک محیط مرموز نیست و ساکنین آن نیز بیگانه ها یا هیولاهای اعماق دریا نیستند. بلکه این زون، تنها یک منطقه کم تر شناخته شده است که ساکنین آن عمدتا حلزون ها، کرم ها و خیارهای دریایی می باشند و در اعماق بالاتر، ماهی های ریز صورتی و میگو های قرمز نیز یافت می شوند.
اما چیزهای ترسناکی نیز وجود دارد
در دهه 1970، درازگودال پورتوریکو تبدیل به محل انباشت زباله های داروسازی شد. رقم ها حیرت انگیزند؛ در طول 5 سال، بیشتر از 387000 تن ماده زائد در این گودال انباشته شد، مقداری که معادل 880 هواپیمای بویینگ 747 است. علاوه بر این، در جریان ماموریت ناکام آپولو 13 برای سفر به ماه در سال 1970، این سفینه یک مولد ترموالکتریک رادیوایزوتوپی با خود حمل می کرد که قرار بود بر روی ماه باقی بماند. این مولد از 3.9 کیلوگرم پلوتونیم 238 ساخته شده بود و در نهایت در جنوب غربی اقیانوس آرام رها شد. این مولد در درازگودال تونگا در عمقی بین 6 تا 9 کیلومتر فرو نشسته و احتمالا در همان جا تا چند هزار سال دیگر به صورت رادیواکتیو باقی خواهد ماند.
زلزله های شدید
زلزله 9 ریشتری Tōhoku-Oki که در سال 2011 در نزدیکی ژاپن رخ داد، ناشی از حرکت ناگهانی یک گسل در درازگودال ژاپن بود. این زلزله وسونامی ناشی از آن، 20000 کشته در پی داشت و بر روی 35 شهر ساحلی تاثیر گذاشت. پس از این زلزله، 666 پس لرزه با بزرگی 5 ریشتر منطقه را لرزاند. انرژی زلزله های بزرگ مقیاس که در درازگودال ها ایجاد می شوند بسیار زیاد است. زلزله Sumatra-Andaman در سال 2004 در درازگودال جاوه بقدری انرژی ازاد کرد که چرخش زمین را تحت تاثیر قرار داد و توانست روز را به اندازه 2.68 میکرو ثانیه کوتاه تر کند. زلزله Tōhoku-Oki نیز به صورت مشابه توانست محور زمین را بین 10 تا 25 سانتیمتر جابه جا کند و در نتیجه باعث شد طول روز به اندازه 1.8 میکروثانیه کوتاه تر شود.
این اعماق چقدر عمیق هستند؟
یکی از قیاس هایی که در علوم مربوط به درازگودال ها بسیار متداول است این است که کوه اورست می تواند در داخل دراز گودال ماریانا قرار بگیرد و حدود یک مایل فضای اضافه نیز داشته باشد. این مثال از نظر علمی درست است و از نظر بعد فیزیولوژیکی و تکاملی بسیار مهم است. با این حال کشف این اعماق بسیار سخت و مشکل زاست.
اما 11 کیلومتر یعنی دقیقا چقدر فاصله؟ رودخانه می سی سی پی در عریض ترین نقطه خود، عرضی معادل 11 کیلومتر دارد. طول جزیره منهتن حدود دو برابر عمق درازگودال ماریانا است و اگر سرعت متوسط دویدن Mo Farah در المپیک 2012 را در نظر بگیریم، او می تواند 11 کیلومتر را در 30 دقیقه بدود. با توجه به این که ما می توانیم به راحتی و در مسافت های بسیار طولانی تر بر روی سیاره خود تاثیر بگذاریم، نزدیکی نسبی ما به این نقاط به این معناست که حتی عمیق ترین قسمت های زمین هم به شدت در معرض آسیب ما قرار دارند.
